Траўма

∗∗∗

[удых]

∗∗∗

Ужо тыдзень я жыву ў Вільні. Як так сталася, пакуль не магу расказаць.

∗∗∗

— Ці жывы ты там?
— Жывы, але пакуль што не разумею, якая ў мяне тут функцыя.

Я сяджу без працы, праядаю свае апошнія грошы. У Літве я лішні, непатрэбны чалавек. Я — рыба, выкінутая з мутнай вады на цёплы чысты бераг.

∗∗∗

«Ягор, я магу папрасіць цябе кветачкі паліць? Тыя, што ў спальні на падаконніку, вялікія вазоны на падлозе каля тэлевізара і маленькія над барнай стойкай. Паліваць простай вадой пакаёвай тэмпературы. Буду вельмі ўдзячна».

«Так, без праблем. Дарэчы, я знайшоў сабе кватэру, заўтра буду засяляцца».

∗∗∗

«Як спалася на новым месцы?»

«Апошнія ночы я не вельмі добра сплю. Прачынаюся а пятай ці а шостай і болей не магу. Нейкі збой праграмы».

«Траўма».

∗∗∗

[удых]

∗∗∗

Ужо месяц я жыву ў Вільні. Але не магу расказаць, як так сталася.

∗∗∗

У дзень ад’езду я дастаў з лядоўні мяса, каб яно размарозілася да вечара.

Я не планаваў з’язджаць, хоць апошнія два з паловай гады было цяжка жыць пад бетоннай плітой, якая накрыла Беларусь. Дапамагала толькі вера ў тое, што несправядлівасць не можа працягвацца так доўга. Здавалася, што зараз, от ужо цяпер, якісьці герой усё паправіць. Але героі знікалі адзін за другім. Стальныя, яны ламаліся папалам, як сухія галінкі. Хто б мог падумаць, што гэтая непрыгожая крывая канструкцыя здольная паламаць так многа жывога.

Нават Ісус, калі б прызямліўся ў Беларусі, быў бы прызнаны экстрэмістам. Яго б абвінавацілі ў здрадзе дзяржаве і, верагодна, прысудзілі б да смяротнага пакарання — яшчэ раз.

∗∗∗

«Ягор, вітанкі. 10-га дзядзьку Васю зноў затрымалі».

«Прывітанне. Я думаў, што Вася недзе хаваецца».

«Міша з’ехаў у Познань».

«А Віталь — у Грузію, здаецца».

∗∗∗

Канвеер рэпрэсій працуе так хутка, што я не магу з пэўнасцю сказаць пра кагосьці: ён ужо памёр, сядзіць, з’ехаў ці яшчэ не затрыманы.

Канвеер рэпрэсій працуе так доўга, што я ўжо не помню пачатку.

∗∗∗

Восенню 2020 года я некалькі разоў прачынаўся ад хрусту зубоў. Такой была мая рэакцыя на гігабайты насілля вакол — я так моцна сціскаў у сне сківіцы, што ў рэшце рэшт паламаў два зубы. Я ламаў зуб, глытаў яго і прачынаўся ад болю. Пасля першага такога выпадку да маёй трывогі жыць днём дадалася фобія спаць ноччу.

Гэта працягвалася каля двух месяцаў. За ноч сківіцы стамляліся так, што ўвесь гэты час я не мог есці цвёрдае. Дадаліся праблемы са страўнікам і вачыма. Я не хацеў бачыць навакольны свет і не мог пераварыць убачанае. Пры гэтым я разумеў, што мае праблемы — нязначныя. Мне не ламалі хрыбет, я мала пакутаваў, таму, можа быць, не меў права расказваць сваю гісторыю і перабіваць іншых — сапраўдных пацярпелых.

А пасля пачатку вайны ва Украіне я цалкам страціў права гаварыць пра сябе. Паламаны чалавек і зруйнаваны горад — гэта непараўнальныя трагедыі. Я апынуўся за межамі гарызонту падзей і стаў варыцца ў сваёй бядзе сам па сабе.

Гэтая бяда дагэтуль не набыла форму. Яна няспынна нарастае з усіх бакоў, не пакідаючы часу і шансу яе ўсвядоміць. Яна — гэта мільёны асобных нявыказаных бед. Выказаць яе — ужо ні ў каго няма такіх словаў.

∗∗∗

«Як там у Беларусі? Можа, хочаш перадаць штосьці?»

«Перадай ад мяне прывітанне».

∗∗∗

Калі станавілася невыносна цяжка, я сыходзіў у лес. Мог блукаць там па некалькі гадзін. Лес даваў мне часовы прытулак і пачуццё бяспекі. Я спецыяльна заходзіў туды, адкуль не ведаў, як выйсці, у надзеі, што не знайду дарогу назад і не вярнуся.

Помню, аднойчы я доўга стаяў побач з дрэвамі, глядзеў у неба і спрабаваў уявіць, што я — таксама дрэва.

Я хацеў жыць, але не хацеў быць чалавекам.

∗∗∗

«Каля твайго дому бусік стаіць. Не ведаю, да цябе гэта ці не».

«І што яны там робяць?»

«Я без акуляраў. Пазней напішу».

«Добра».

«Там дрэвы пілуюць. Так што навёў кіпішу дарма».

∗∗∗

Калі пачалася вайна, наведванне лясоў аказалася пад забаронай. Так у мяне адабралі апошнюю магчымасць выдыхнуць. Ад пачатку вайны я толькі ўдыхаў. У мяне дагэтуль усё ўнутры баліць. Думаю, я хворы на ўсе хваробы.

∗∗∗

Памятаю, як мой сябар сказаў: «Калі толькі такое, то я гатовы вытрымаць. Гэта цярпіма». Яго некалькі разоў забіралі на прафілактычныя гутаркі ці «на суткі».

Я ведаў, што рана ці позна настане і мая чарга. Адчуванне, што хтосьці нехарошы дыхае ў спіну, было заўсёдным.

Мой сябар выехаў з Беларусі за два тыдні да мяне.

∗∗∗

Здавалася, што за мяжой я змагу, нарэшце, апусціць плечы, выкрычаць, выплакаць усе закансерваваныя эмоцыі. Але, мабыць, я заўсёды буду насіць іх з сабой.

Прабачце, а пра што вы пыталі?

∗∗∗

[удых]

∗∗∗

Так, ужо два месяцы я жыву ў Вільні.

Не было такога дня, калі б я хацеў вярнуцца дадому. Я хутка прыняў факт, што па той бок мяжы ў мяне няма дома (а ў кнігах пісалі пра тугу і настальгію).

Роўна два месяцы таму са мной адбылося многа кепскага. Я дагэтуль не хачу разбіраць гэтыя ўспаміны. Яны як торба з нямытымі майткамі — маімі і чужымі. Можа, калі яе не чапаць, яна сама знікне куды-небудзь?

∗∗∗

— Што здарылася?
— АМАП, допыт, КДБ, паліграф, ператрус.
— Блін. Шкада мне. Раскажаш больш?

∗∗∗

«В производстве следственного управления КГБ Республики Беларусь находится уголовное дело... возбужденное по факту совершения акта терроризма по признакам преступления, предусмотренного ч. 1 ст. 289 УК Республики Беларусь. Предварительным расследованием установлено, что…»

∗∗∗

— Руки на колени и смотреть в пол. Всё понятно?
— Да.
— Я не слышу. Всё понятно?
— Да.

Пароль ад тэлефона? 5008.

А гэта, у кішэні, таблеткі ад язвы.

∗∗∗

Пазней N, калі даведаецца, скажа:

— Госпадзі, найшлі прэступніка. За што?

У N гэтае пытанне ўзнікне ўпершыню — я перастаў шукаць на яго адказу яшчэ ў 2020-ым.

∗∗∗

Мне не паведамілі, за што я быў затрыманы. Я разумеў толькі, што ўсё тое, пра што пісалі ў газетах, да чаго я доўга рыхтаваўся (але так і не быў гатовы), ужо адбываецца са мной.

Са мной — як такое можа быць?

∗∗∗

З газетных загалоўкаў:

«У Бабруйску КДБ затрымаў 18-гадовага хлопца. Яго раздзелі і прымусілі аголеным расказваць пра сябе на відэа».

∗∗∗

Я быў упэўнены, што трапіў у пастку надоўга. Як мой прадзед, які, «оставаясь непримиримым врагом Советской власти, вёл контрреволюционную пропаганду, направленную на дискредитацию партии. Тройка от 11.11.1937 постановила: заключить в ИТЛ сроком на 10 лет».

Усё гэта ўжо было і ў гісторыі маёй краіны, і ў гісторыі маёй сям’і. А цяпер — і ў маёй асабістай.

Я ведаў, што мяне ўжо не ўратуюць. Ні адвакаты, ні розгалас у СМІ. Гэтыя інстытуты паламаліся. Сам-насам са злом. Вакол толькі чужыя.

А можа, так нават лепей. Прынамсі, ніхто не запомніць майго страху. Мне адно толькі хацелася — зрабіць апошні глыток свабоды. Каб, ну можа, затрымаць яго ў сабе і ўжо не выдыхаць.

«Затрымаць» — гэтае слова больш не гучыць у іншых значэннях. Яно назаўсёды толькі пра чалавека.

Я падумаў: «От і ўсё». Ад гэтага моманту я болей не буду распараджацца сваім целам.

Некалькі гадзін я трымаў рукі на каленях, разглядаў берцы АМАПаўцаў і нічога не ведаў пра сваю будучыню.

∗∗∗

— Чаму цябе затрымалі, а потым адпусцілі? Ты разумееш?

— Не.

— Гэта самая загадкавая частка.

∗∗∗

[удых]

∗∗∗

Я жыву ў Вільні ўжо тры месяцы.

Роўна тры месяцы таму я дастаў з лядоўні мяса, каб яно размарозілася да вечара, а вечарам на беларуска-літоўскай мяжы мне на рукі надзелі кайданкі.

— Это всё? У вас только рюкзак? Руки за спину. Мы снимаем одного пассажира.

Кайданкі. Як такое можа быць?

∗∗∗

«Мені в Україні під ракетними обстрілами 100% легше й вільніше, аніж Вам було в Білорусі. Мене в кайданках Україною не катають».

∗∗∗

Роўна тры месяцы таму мне на рукі надзелі кайданкі. Праз некалькі гадзін — знялі. Але за гэты кароткі час усё паламалася. Ціха, нават зусім бязгучна, паламалася ўсё, што трымала мяне ў Беларусі.

∗∗∗

«Куда вы поедете дальше?.. Можно и в Литву. Кто вам сказал, что нельзя? Поезжайте. Знаете, у меня такое ощущение, что вы уже не вернётесь».

∗∗∗

Не было такога дня, калі б я хацеў вярнуцца дадому.

Я вельмі любіў свой дом. У ім нарадзіўся мой бацька. У маім доме на сценах вісяць партрэты маіх продкаў, а ў куце стаіць камод, зроблены дзедам і адноўлены мною. Антыкварная лямпа пад столлю — я прывёз яе са Львова. Дзвярную ручку — з Парыжа. Карціну вышывала мама. А другую — цётка, ужо нябожчыца. Кнігі з аўтографамі пісьменнікаў на паліцах. Усе рэчы ў гэтым доме я любіў. Але не ведаю, ці змагу адмыць іх калі-небудзь ад адбіткаў чужых рук. Ці адмыю, напрыклад, бабуліна люстэрка, каб паглядзецца ў яго і не ўбачыць непрыгожага сябе — слабога, бездапаможнага, няздольнага абараніцца, вымушанага ў сваёй хаце прасіць дазволу, каб выйсці на ганак пакурыць у суправаджэнні АМАПаўцаў з аўтаматамі. Рэчы, якія расказвалі мне пра мае падарожжы і маю сям’ю, цяпер заўсёды будуць нагадваць пра тое, што я не захачу захоўваць у сваёй памяці.

Калі хтосьці з эмігрантаў піша, што сумуе па доме, то я не сумую. Уся мая любоў стала воцатам. У мяне няма дома.

∗∗∗

«Ягор, пачынайце гаварыць. Гэта будзе такая радасць для людзей».

∗∗∗

Ну не ведаю. Папраўдзе, мне хочацца маўчаць разам з імі. Усё адно ў мяне няма спадзеву, што хто-небудзь звонку зразумее.

∗∗∗

[замест выдыху]

∗∗∗

Вільня — прыгожы горад.

Адзінае жудаснае месца ў ім — аўтобусная станцыя. Калі я бачу, як аўтобус на Мінск напаўняецца пасажырамі, я з цяжкасцю стрымліваю слёзы. Гэта не туга па Радзіме — гэта страх апынуцца ў гэтым аўтобусе і пачуць за спінай: «Егор Иванович, следуйте за нами».

Пасажыры не проста напаўняюць гэты аўтобус — яны змаўкаюць і знікаюць у ім.

На днях я правёў на гэты аўтобус адну сваю знаёмую.

Яна вярнулася ў Беларусь, каб яшчэ раз паспрабаваць жыць там. Без абароны і без арміі. Сам-насам з вялікім злом. Ужо зусім без сілаў супрацьстаяць яму. Згвалтаваная і раструшчаная знутры. Ні ў чым не вінаватая (але з абавязкам несці на сваёй паламанай спіне пачуццё віны, таму што «Прямо зараз на мій Київ з вашої території летять убивчі»). Напужаная. Збялелая ад убачанага. Змярцвелая ад няздольнасці вынесці гэты боль. З адзіным памкненнем — перажыць зло і, можа, накрыць далонню што-небудзь жывое побач.

І, ведаеце, яна зможа.