Das Leben unterm Tisch
Im Angesicht der ungewissen Zukunft spielt eine belarussische Schriftstellerin mit der Vergangenheit
20 December 2023
Այս տարվա աշնանը «Kolchis» հրատարակչության կողմից գերմաներեն թարգմանությամբ լույս կտեսնի ժամանակակից հայ գրականության գլխավոր վեպերից մեկը՝ Արամ
Հայերեն English Русский
Էսսեն գրվել է 2023 թվականի ամռանը։ Այս պահին Արցախը Ադրբեջանի կողմից ենթարկվում է էթնիկ զտումների։
Պոլինա Բարսկովային
Ժամը 11:00-ն է:
Մի տեսակ անշառ ժամ,
Իսկ ավելի անպետքորեն՝ լավ ժամ:
Պահը, գոլ սուրճի, վիսոտկեքի բակերում՝ «Ավել ու Սևանի սիգա` թարմը, ջրից նոր հանած» ձեռաց առուտուր անող մարդկանց կանչերի ժամ — պարզորոշ անմարդ նախաճաշի — որ աշխարհի ամենավճիտ ու լուռ հոգեհանգիստն է:
Զարուհին պատմեց:
Պատմեց: Գնաց լվացարան, լացեց, վերադարձավ, նստեց ընթերցասրահի իր տեղում, միշտ աշակերտավարի ահաբեկված իր աթոռին — Զարուհին առաջին դասարանցու կանաչավուն տետրակով նստեց — էլի լացեց — դեմքը քիչ խնդմնդաց: Դու մոռացել ես՝ ե՞րբ էր, ո՞ր թիվն էր`
Աշուն էր:
Էդ որ հաստատ:
Մարդու մարմնամասերը սկսել են աշնանը հաշվել — ցեխին խառնված հյուսվածքներն առանձին պարկով — ցեխն էլ ջահել —
Ինչը բանալ է հնչում` վերագրիր երազին: Ընդհանրապես ինչից խուսափում ես, վախենում — վերագրիր — կանցնի — բայց
Կարծես Բրեխթն է մի անգամ ասել, լավ չես հիշում — համենայնդեպս ասել էր՝ Բանալ թվալու վախը ծանր բանալություն է: Բրեխթը մի տեղ իր մեղքի զգացման ու ափսոսանքի մասին է տագնապել: Աղետը վերապրողի` աղետը վերապրելու ափսոսանքն է գուցե: Պատերազմում, փլատակների տակ ողջ մնալու մեղքի զգացումը մեռյալների հանդեպ —
Բայց իրոք ինչ բանալ է:
Էդպես թող լինի:
Ասես քո թույլտվությանն էլ սպասում էր:
Ուրեմն Բրեխթին մոռանալով՝ Չիկագոյի հանրային գրադարանում Էրվինը կատաղած ասել էր՝ «Բրոդսկին դիպուկ էր, երբ Օդենի վրիպումը բարձրաձայնել էր՝ «Բրեխթը մեծ պոետ չէր»: Ձախը — մարքսիստը — խորհրդային ճամբարականը պոետ լինել չի կարող, որովհետև քայլել է, անցել ստալինականության միջով, քայլել է անցել (դե-ստալինիզացիայով), Ձնհալով — ուրիշի կյանքն է վերապրել — դրանից ռիթմ ու սիրտ կերտողի գրողական փառք նվաճել» —
Ասես կարողն ու անկարողը Էրվինի բանալությանն էին սպասում:
Բայց Էրվինին խելքի գցեցիր՝ Երևանում հանրային գրադարանները հետխորհրդայնությունն են վերապրում, ապա, ապա-ապագաղութացումը: Երբ մտնում ես
Մի քիչ կարոտում ես Չիկագոյի գրադարանը: Ներսում ընդամենը մի ժամ ես եղել: Չէ, քսան րոպե: Երևի չես տեսնի էլ, քանի որ չես վերադառնա այնտեղ, որտեղ հավաքական ու անձնական հիշողության ոչ մի կորուստ չի գրանցվել, որտեղ ուրիշի փոխարեն իրենք իրենց չեն հասկանում — ուրիշով —
Երևանյանի ընթերցասրահում ձեռագիր տեքստ էին գտել (հորինվածք): Իրականում բոլորը գիտեին, թե ումն է: Ընթերցողը ընթերցողների ներկայությամբ բարձրաձայն կարդաց՝ «Ո՛նց եք պատերազմը թողած շարունակ գալիս գրադարաններ, քչփորում խորհրդային անցյալն ու հիշողությունը: Պատերազմը դիմացդ է: Մեջքիդ կանգնած: Քեզնից մի շունչ հեռավորության վրա: Չխաբես: Պատերազմը դու ես: Պատերազմը քո ներսում է: Հա՛, դու տեղով մեկ պատերազմ ես: Քո պաթոսից սիրտս խառնում էր: Ատո՛ւմ եմ քեզ: Ամեն բառդ ատում եմ: Ո՛նց թողեցիք կրկնվի: Մեռաք աջ ու ձախ մարդկանց հոգիները բառածեծ անելով՝ թե երկու աշխարհամարտ, մեկը՝ անհեթեթ, մյուսը՝ հեթեթ (հարմար), Աուշվից, ԳՈՒԼԱԳ, Հիրոսիմա, արվեստ, գրականություն, հումանիտե: Ոնց ասես, ինչ հանճարով ասես գրեցիք. ահռելի տպաքանակներ, հռչակներ, գումարներ,
Արդեն քանի աշուն է
հետխորհրդային խխունջված գրադարանում, ուր իսկապես Երևանն է, հավանաբար գրադարանային աշխարհից դուրս լացն ու խնդուքը նույն մաղով են անցնում: Զարմանալի բան. լացն ու խնդուքը մաղի չափով չեն, բայց նույն մաղով են անցնում: Սրան հավելի կոմիկն ու տռագիկը — իբրև թե պատերազմը գեղարվեստելու դեռևս երկու (օրինավոր) միջոցները, որոնք չեն սպառվում — ասեց մեկը — էլի ընթերցասրահից դուրս գալիս — ու էլի լավ չես հիշում, թե ով: Դու ասեցիր՝ Վատ չէր — էս հեչ վատ չէր — էս հաստատ կպահեմ մտքումս ու մի օր կօգտագործեմ: Ու հիմա օգտագործում եմ: Օգտագործում — բառի փոխարեն ուզում էի գրել՝ գործածում: Բայց ինչի
Լավ, հիշելով ու գալով Զարուհուն:
Զարուհին մարմնի լարումը արձանացրեց տետրակին — մարդու, մտածողի, անանուն, ստոիկ փիլիսոփայի իր ձևով: Եվ իհարկե՝ քաղվածելով գրառել սկսեց: Մինչև հիմա հստակ չի մանրամասնել, թե ինքը՝ իբրև մտածումի արձան, այդ ի՛նչ է եղերական ռեժիմով, քաղվածողի ու գրառողի չքնաղ մատնազարկով որոնում գրադարանի ֆոնդերում ու այդ ի՛նչ է խեղդումից փրկվել կամեցողի պես օդը բլիթ առ բլիթ կուլ տալով՝ հետևողականորեն ուսումնասիրում: Զարուհու մատները սիրուն են ոնց որ պատահմունքով գտնված զարմացնող լեգենդը: Ու ընդհանրապես, ինչու Զարուհին չի ավարտում դպրոցականի իր կանաչավուն տետրակն ու չի վերջացնում գրչամիջուկի թանաքը, մանավանդ երբ դպրոցականի տետրակը, որքան հիշում եմ ու սխալվում՝ 12 թերթ է —
Չնայած մի բան պատմել է:
Խորհրդային Հայաստանում վայրի գայլուկի մշակման փորձը հետազոտելու և վերասերտելու մասին էր պատմում — և որ — գայլուկի սեփական տնկարան ստեղծելու նպատակ ունի: Գայլուկ: Դու մտածում ես՝ գուցե բառից է կախարդվել — գայլուկ —
Աշխարհը հրդեհի մեջ,
բռնում Խորհրդային Հայաստանում 1940 թվականին «Գայլուկի կուլտուրան» (ձեռնարկ գայլուկագործական կոլտնտեսությունների բրիգադիրների համար) գրքույկ են հրատարակում: Հրդեհվող աշխարհում անգամ գայլուկի պրոֆեսոր է գտնվում, համաձայնում խմբագրել գիրքը: Ու քանի որ այստեղ-այնտեղ հիշողությամբ մոռացում ես խաղում, տուր նաև գայլուկի պրոֆեսորի անունը — անհասցե — գրառի ուղղակի — գուցե իսկապես վերապրի աքսորը —
Հիմա էլ,
գրեթե մի դար
Պատերազմի լուրը կարդացի ձեռի հետ, գդալով բանկայի միջից մուրաբայի հատիկներ էի հանում: Էս լավ փոխաբերություն կլիներ կամ չգիտես ինչ զիբիլ: Լուրը բան չասեց, անկեղծ, բան չհասկացա: Անջատված շարունակեցի մուրաբա հանել: Ես բանկայից մուրաբայի հատիկներ եմ հանում, սահմանին՝ զինվորը զինվորի փորոտիքը: էն էլ ոչ թե գդալով կամ պատառաքաղով, այլ ձեռով: Տելեգրամում դրել էին, տեսա: Ինչի՛ տեսա: Մի տարի առաջ տելեգրամս ջնջել եմ: Իրոք, մուրաբան ու փորոտիքը՝ պատահաբար կապվեցին իրար: Անցան նույն — լրիվ նույն մաղով: Երկուսն էլ պատահար են: Երկուսն էլ վերաբերմունք: Նույն պահին զուգահեռվող Կասկադի կաֆեի մառոժնին — մուրաբայի հատիկները — զինվորը զինվորի փորոտիքը քչփորելը — ինչ եմ
Չինական էժանագին սոսինձը կփրկի — կուզեիր ասել՝ աշխարհը, բայց հիմարորեն լուրջ մի բան ասած կլինես — ավելի լավ է ասես՝ չինական սոսինձը կփրկի երևանյան գրադարաններում հոգեվարքող գրքերը: Կարծես միայն Մատենադարանն է, որ գրքերի ռեստավրատոր ունի: Գրադարանները չունեն — թվում է՝ կազմարարներ կան: Այնպես են վերակազմում գիրքը, որ հնարավոր չլինի կարդալ: Իսկ գրքերի հին շապիկները ժամանակ առ ժամանակ հրաշալի բաներով են փոխարինվում՝ Դանթեի շապիկին փոխարինել է Լեդի Գագայի ճիչը — մկրատված-բերված
Անյայի հետ սոսնձում եք գրքերի կազմերը, պոկոտած էջերը, սոսնձում ֆորզացները, որոնք
Երբ դարակաշարերի մոտ ծանոթացաք, Անյան զրույցի ընթացքում ասեց՝ Ես ոչ ռելոկանտ եմ, ոչ միգրանտ — Անյան ասեց ՝ Գիտե՞ս Երևան տեղափոխված ռելոկանտը ինչո՛վ է տարբերվում միգրանտից — ռելոկանտը նա է, ով Երևանում զբոսնելով մի օր գլխի է ընկնում՝ ինքը երեխա ժամանակ մաննի կաշայից հաստատ չի զզվել — Անյան ավելացրեց՝ Խորը բան եմ ասում, մի խնդա — հետո դրան էլ ավելացրեց՝ Ամենախնդալուն էդ խորը բանն էր — բայց էլի մի խնդա — լավ, ես հո քո հրամանատարը չեմ՝ խնդա — էլի հրամայում եմ —
Երբ ձեր խնդիկ-մնդիկն էր — երևի նույն պահին Բուչայում ռուս զինվորականներն ուկրաինացի խաղաղ բնակիչների էին ցեղասպանում — նույն պահին ադրբեջանական բանակի զինվորները Իշխանասարում՝ «Հովազ 1» բարձունքում, հայ ռազմագերիների էին գնդակահարում — Անյան ընդհատեց — նամակով էր ընդհատել — գրել էր՝ Լսի, խնդրում եմ՝ վե՛րջ տուր պատերազմը դրամատիզացնելուն, ծանակելուն, պատերազմի անիմաստությունը անիմաստ դարձնելուն, պատերազմը ամեն գնով գեղարվեստելուն: Խեղումից վերախեղում մի քամի — անպատասխանատվությունդ պատասխանատվության ինքնականչով չես զեղչի — կներես — ու մի՛ ների —
Պատերազմում զոհվածների հանդեպ մեղավորության զգացումդ անբարոյացնելու՝ բարոյացման հրեշավոր ջանքդ քո՛, մենակ քո՛ մասին է —
Հերի՛ք իրոք:
Վաղը ժամը 11:00-ին կհանդիպենք գրադարանում:
Զարուհին գայլուկ պիտի բերի:
Պատկերացնո՞ւմ ես՝ իր ձեռքով աճեցրած —
արամ
Im Angesicht der ungewissen Zukunft spielt eine belarussische Schriftstellerin mit der Vergangenheit
20 December 2023Wie Russland im Spiel um seine eigenen geopolitischen Interessen den Berg-Karabach-Konflikt als Trumpf nutzte
12 December 2023Die Geschichte des georgischen Postkonstruktivismus
11 December 2023Was in der Moldauisch-Orthodoxen Kirche gerade vor sich geht
4 December 2023Georgiens „politische Rechtgläubigkeit“ und Russland
28 November 2023Dürfen Belarussen den Westen kritisieren?
22 November 2023Über die unterschätzte Gefahr, Menschen in „die Unseren“ und „die Fremden“ einzuteilen
20 November 2023Die vielen Etappen der erzwungenen Umsiedlung von Armenierinnen und Armeniern: die Folgen des Karabach-Konflikts
16 November 2023Und du hast gesagt, es gibt keine Geschichte, es gibt Geschichten
6 November 2023Mehrheitsprinzip und Verrechtlichung im Dienst der Clans
31 October 2023Präsidentschaftskandidaten sind in Belarus seit über einem halben Jahr in den Gefängnissen von der Außenwelt völlig abgeschnitten. Ein Interview mit ihren Anwälten
26 October 2023Geschichte und Strukturen des Literaturbetriebs im postsowjetischen Georgien
20 October 2023